Morele globalisering

Financieele Dagblad

In het kielzog van #BlackLivesMatter worden niet alleen standbeelden van Columbus, J.P. Coen en Winston Churchill bedreigd, beschadigd  of neergehaald. In Amsterdam is nu ook Mahatma Gandhi beklad, waarschijnlijk omdat hij Zuid-Afrikanen ooit ‘kaffers’ noemde.

Bij het Scheveningse Kurhaus staat het standbeeld van Wim Kan en Corry Vonk. Vooralsnog staat het er ongeschonden bij, al zou ik er mijn hand niet voor in het vuur willen steken. Want naar verluid maakte Wim Kan, die zijn conferences enkel uitzond bij de linkse VARA, rond 1960 een racistische grap over Papoea’s. Het was in de tijd dat Nederland in zijn maag zat met zijn kolonie Nieuw-Guinea en er stemmen opgingen om de oorspronkelijke bevolking stemrecht te geven. Vervolgens grapte Wim Kan ‘Wanneer die Papoea’s willen stemmen, dan zullen we ze eerst moeten vangen’.

Ook ben ik niet gerust op het standbeeld van missionaris Peerke Donders, bij mij om de hoek aan het Tilburgse Wilhelminapark. Het toont Donders terwijl hij, staand en met een kruis in zijn rechterhand, zijn linkerhand op het hoofd legt van een geknielde zwarte leprapatiënt. Peerke is een Tilburgse icoon die zich van 1842 tot zijn dood in 1872 inzette voor melaatsen in Suriname. Hij leefde met hen in het oerwoud aan de Coppenamerivier. Donders protesteerde tegen de wreedheid van de Hollandse slavenhouders, maar hij sprak zich nooit uit tegen de slavernij zelf.

Zijn er überhaupt wel helden van tóen die de moraal van nú kunnen doorstaan? We worden immers steeds gevoeliger voor het leed van anderen. Wereldwijd en vele duizenden jaren lang, tot in de Late Middeleeuwen toe, waren slavernij en lijfeigenschap, gecombineerd met moord, verkrachting en marteling een vanzelfsprekendheid. Pas sinds kort, ja, feitelijk pas sinds de achttiende-eeuwse Verlichting, ervaren we deze praktijken als louter verwerpelijk.

We walgen niet alleen van publieke executies, genocides, verkrachting en slavernij, we doen dat inmiddels ook bij het slaan van kinderen, geweld tegen dieren of grappen over minderheden. In amper driehonderd jaar, heeft zich in ons denken, wereldwijd, een enorme morele globalisering voltrokken. En de omstreden standbeelden herinneren ons daaraan.